Pozycja międzynarodowa i obecny status Turcji w relacjach z Unią Europejską

1. Relacje Unia Europejska – Turcja

Nawiązanie formalnych stosunków między Turcją a UE (wówczas EWG) nastąpiło w 1963 r. wraz z podpisaniem Układu o stowarzyszeniu. W 1987 r. rząd w Ankarze złożył wniosek o przyjęcie kraju do EWG, który został wówczas odrzucony. Dopiero w grudniu 1999 r. Turcja uzyskała status kandydata do UE. W październiku 2005 r. zostały rozpoczęte negocjacje akcesyjne, których termin zakończenia będzie zależeć od stopnia dostosowania tureckiego prawa wewnętrznego do wspólnotowego w trzydziestu trzech rozdziałach negocjacyjnych. Większość z nich dotyczy bezpośrednio lub pośrednio sfery gospodarki.

W relacjach UE-Turcja realizowany jest program Partnerstwa Akcesyjnego. Turcja jest także beneficjentem różnych programów pomocowych w ramach Instrumentu dla Pomocy Przedakcesyjnej (IPA). Na realizację tych programów Unia przyznała w odniesieniu do Turcji kwotę ponad 3 mld euro (na lata 2007–2011). Firmy polskie mogą ubiegać się o udział w realizacji tych programów (np. w szeroko rozumianych usługach doradczych i innych projektach).

Stan negocjacji i przygotowań akcesyjnych jest przedmiotem dorocznych raportów przygotowywanych przez Komisję Europejską i przedkładanych Radzie Europejskiej oraz Parlamentowi Europejskiemu. Najświeższy, jak dotychczas, taki raport został opublikowany 6.11.2007 r.

Od strony formalnej zaawansowanie negocjacji akcesyjnych nie jest imponujące. Jak dotąd negocjacje otwarto w 4 rozdziałach (statystyka, polityka przemysłowa, kontrola finansowa, badania i nauka), z czego w tym ostatnim negocjacje zostały wstępnie zamknięte. W pozostałych dziedzinach raporty Komisji przedstawiają ocenę stanu przygotowania Turcji jako kraju kandydującego do przyjęcia acquis oraz formalnego przeprowadzenia negocjacji (tzw. screening).

W związku z powyższym horyzont czasowy osiągnięcia satysfakcjonującego poziomu zgodności z unijnymi wymogami systemu gospodarczego Turcji, zarówno z perspektywy obowiązującego prawa jak i obserwowanych praktyk, jest niemożliwy do określenia, niezależnie od stricte politycznych rozważań nt. członkostwa Turcji w Unii Europejskiej. Tym niemniej proces zbliżenia gospodarki tureckiej do UE postępuje i warto go śledzić rozważając przystąpienie do ewentualnych wspólnych interesów.

Dodać trzeba, że na skutek utrzymywania przez Turcję restrykcji wobec swobodnego przesyłu towarów pochodzących lub kierowanych do Republiki Cypru, w 2006 r. zawieszono otwarcie formalnych negocjacji w 8 rozdziałach, w tym dotyczącym unii celnej, która obowiązuje od 1996 r. Pozostałe rozdziały objęte tym posunięciem to: swobodny przepływ towarów, ustanowienie i swobodne świadczenie usług, usługi finansowe, rolnictwo, rybołówstwo, transport

i stosunki zewnętrzne.

2. Proces dostosowań akcesyjnych

2.1.Ogólne kryteria ekonomiczne – funkcjonowanie gospodarki rynkowej

Rząd turecki potwierdza niezależność różnych organów regulacji i nadzoru, jednak nadal występują tendencje do bezpośredniej interwencji administracyjnej.

Udział cen administrowanych w koszyku cen (CPI) sięga ok. 10%. Około 5% PKB wytwarzanych jest w przedsiębiorstwach państwowych. Proces prywatyzacji jest kontynuowany.

Turcja jest wysoko oceniana za łatwość rozpoczynania działalności. Czas potrzebny na rejestrację nowej działalności przeciętnie wynosi 9 dni. Gorzej jest z zamknięciem biznesu. Na przykład procedury postępowania dotyczącego niewypłacalności zajmują przeciętnie 6 lat.

Małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią 99% ogółu przedsiębiorstw i zatrudniają 80% całej czynnej siły roboczej. Ich udział w inwestycjach kapitałowych wynosi 38%, w wartości dodanej 26%, w eksporcie 10% i 5% w kredytach bankowych. Świadczy to o niskiej produktywności oraz wciąż istniejących barierach w działalności sektora MSP.

2.2. Swobodny przepływ towarów

Raport odnotowuje znaczący postęp w zakresie standaryzacji, akredytacji i oceny zgodności, a także nadzoru rynkowego.

2.3. Swobodny przepływ siły roboczej oraz swoboda świadczenia usług

Dostęp do tureckiego rynku pracy podlega postępującym ułatwieniom, aczkolwiek nadal występuje szereg wyłączeń dotyczących różnych zawodów i dziedzin.

2.4. Swobodny przepływ kapitału

Szereg restrykcji zostało zniesionych a procedury uproszczone (np. w zakresie zabezpieczeń). Nadal jednak istnieją ograniczenia dostępu kapitału zagranicznego w niektórych sektorach (np. radio i telewizja, energetyka, turystyka, transport).

2.5 Zamówienia publiczne

Przepisy tureckie nadal odbiegają znacząco od rozwiązań unijnych zarówno co do podstawowych uregulowań jak i stosowania dyskryminującej przedsiębiorców unijnych preferencji cenowej dla dostawców i wykonawców krajowych w wysokości 15%. Dokonywane w ostatnich latach zmiany tych przepisów w ograniczonym zakresie zbliżyły je do ustawodawstwa unijnego, np. w odniesieniu do koncepcji umów ramowych. Rozbieżności utrzymują się m.in. w odniesieniu do definicji „zamawiającego” oraz na tle braku uregulowań w zakresie centralnego podmiotu zamawiającego, dialogu konkurencyjnego, licytacji elektronicznej i dynamicznego systemu zakupów.

Zdaniem ekspertów KE, wysokie limity zamówień publicznych zmniejszają dostępność podmiotów zagranicznych do zamówień i zniekształcają konkurencję. Udział postępowań dostępnych dla zagranicznych uczestników szacowany jest na 22%, co odpowiada połowie wartości udzielonych zamówień. Skomplikowane procedury kwalifikacyjne stanowią dodatkowe obciążenie administracyjne i zwiększają koszty udziału w postępowaniu. Postęp natomiast odnotowuje się w dziedzinie administracyjnej. Od 2007 r. turecki Urząd Zamówień Publicznych publikuje biuletyny wyłącznie w formacie elektronicznym. Są one dostępne bezpłatnie via internet. W dziedzinie środków ochrony prawnej przyjęto szereg przepisów mających na celu ograniczenie liczby sporów.

2.6. Prawo o spółkach i o ochronie własności intelektualnej

Trwają prace nad nowym tureckim kodeksem handlowym. W opinii Komisji rejestry spółek prowadzone przez regionalne izby handlowe nie mają wystarczającego zaplecza dla operatywnego funkcjonowania.

Raport komisji stwierdza zasadniczo zgodność tureckiego prawa autorskiego z acquis, ale brak jest infrastruktury do jego skutecznego egzekwowania. Poważne braki występują w odniesieniu do praw własności przemysłowej.

2.7. Polityka konkurencji

Ostatni raport Komisji zawiera pozytywną ocenę w odniesieniu do prawa antymonopolowego, krytycznie natomiast odnosi się do obszaru pomocy państwowej. Stwierdza brak przejrzystości w relacjach finansowych między władzami i przedsiębiorstwami publicznymi.

2.8. Usługi finansowe

W raporcie eksperci KE pozytywnie ocenili sytuację w sektorze bankowym Turcji. W życie weszły regulacje dotyczące m.in. rezerw, audytów zewnętrznych, raportów, fuzji i przejęć, zarządzania ryzykiem, płynności, kart kredytowych i innych. Dobrze wygląda również sytuacja w odniesieniu do sektora ubezpieczeń i rent. Krytycznie wszakże oceniono możliwości działalności organów nadzoru nad tym sektorem.

2.9. Rolnictwo, rybołówstwo, bezpieczeństwo żywności, polityka weterynaryjna i fitosanitarna

Polityka władz tureckich w sektorze rolnictwa różni się zasadniczo od Wspólnej Polityki Rolnej (CAP) UE. Struktury administracyjne związane z implementacją CAP są w stadium mało zaawansowanym. Przyjmowane są rozwiązania cząstkowe, np. w odniesieniu do owoców i warzyw przeznaczonych na eksport, co może ułatwić procedury celne.

Jednym z ważniejszych programów pomocowych w okresie przedakcesyjnym w relacjach UE–Turcja jest program rozwoju terenów wiejskich (IPARD), ale jego wdrożenie jest opóźnione.

Nie ma również zgodności w zakresie legislacji regulującej obszar rybołówstwa. Turcja nie opublikowała jak dotąd żadnego oficjalnego dokumentu określającego politykę w tej branży.

W odniesieniu do problematyki bezpieczeństwa żywności warto odnotować utworzenie krajowego systemu monitoringu w tym zakresie.

Turcja ma spore problemy w obszarze weterynarii, szczególnie w związku z wystąpieniem w 2006 r. ognisk pryszczycy. W Stambule uruchomiono pierwszy punkt granicznej kontroli weterynaryjnej.

Turcja ma 16 akredytowanych laboratoriów kontroli żywności, dopuszczających produkty żywnościowe do obrotu rynkowego. Przyjęła też i wdrożyła m.in. przepisy dotyczące etykietowania, próbek i reklamy, kryteriów czystości i dodatków do żywności, produktów szybko mrożonych i naświetlanych, które zasadniczo zgodne są z prawem unijnym.

W zakresie polityki fitosanitarnej Turcja dokonała transpozycji przepisów o produktach ochrony roślin. Uchwalona została również nowa ustawa o nasionach.

2.10. Transport i energetyka

Z punktu widzenia acquis najlepsza sytuacja występuje w transporcie drogowym. W 2006 r. przyjęto regulacje ws. transportu towarów niebezpiecznych, lecz nie weszły one w życie, gdyż Turcja nie jest stroną umowy ADR.

Także w transporcie lotniczym przyjęto regulacje dotyczące m.in. ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej przewoźników, licencjonowania kontrolerów ruchu powietrznego, badania wypadków i inne. Do pełnego przyjęcia wspólnotowego acquis jednak daleko.

Najgorsza sytuacja panuje w transporcie kolejowym, kontrolowanym przez krajowego monopolistę funkcjonującego w znacznej części dzięki subsydiom państwowym.

W sektorze energetycznym nastąpił istotny postęp w zakresie tworzenia rynku energii. Dwadzieścia nowoutworzonych firm – regionalnych dystrybutorów energii przejęło odpowiednie aktywa.

Zaawansowano proces demonopolizacji importu gazu, a także poczyniono kroki, które umożliwią prywatyzację lokalnych sieci dystrybucji gazu.

Nowelizacja prawa energetycznego zwiększyła zachęty do wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Przyjęto także ramową ustawę o efektywności energetycznej.

2.11. Podatki i polityka monetarna

Niektóre rozwiązania dotyczące podatku VAT oraz akcyzy są odmienne od wspólnotowych i w przypadku akcyzy na wyroby tytoniowe i alkohole faworyzują lokalnych producentów.

Wszystkie prowincjonalne urzędy podatkowe zostały skomputeryzowane, dzięki czemu (i innym rozwiązaniom) sprawność działania służb podatkowych poprawiła się.

Przyjęcie nowego Prawa o Ubezpieczeniach przyniosło m.in. ograniczenie uprzywilejowanego dostępu sektora publicznego do instytucji finansowych.

2.12. Polityka przemysłowa

Rząd turecki przyjął szereg dokumentów z tego zakresu, które zasadniczo odpowiadają wymogom unijnym. Należy do nich m.in. średniookresowy program rozwoju (na lata 2007– 2009). Z drugiej strony eksperci KE wskazują na potrzebę aktualizacji strategii dotyczącej sektora małych i średnich przedsiębiorstw.

Znaczący postęp w zakresie napływu kapitału zagranicznego, obok atrakcyjności rynku tureckiego był rezultatem poprawy efektywności działalności odpowiedniej agencji rządowej.

Przyjęto też kilka znaczących programów sektorowych, np. dotyczących strategii rozwoju turystyki.

2.13. Ochrona środowiska

Nastąpiło istotne wzmocnienie instytucji zajmujących się ochroną środowiska. Natomiast dostosowanie legislacji krajowej do prawa wspólnotowego w tym obszarze jest dopiero na początkowym etapie.

2.14. Unia celna

W ramach unii celnej między Turcją a UE zostały zniesione bariery taryfowe dla produktów przemysłowych oraz przetworzonych artykułów rolnych, przy utrzymaniu pewnych ograniczeń celnych i ilościowych w odniesieniu do towarów sektora rolnego. Z preferencyjnego traktowania mogą korzystać towary wytworzone w UE i Turcji, jak i produkty z państw trzecich dopuszczone na ich terytorium do swobodnego obrotu.

Turcja została zobowiązana do ujednolicenia własnej taryfy celnej z taryfą wspólnotową oraz dostosowania prawa w zakresie polityki handlowej do ustawodawstwa wspólnotowego, jak również dostosowania wewnętrznych przepisów w dziedzinie ochrony własności intelektualnej czy wspólnotowych zasad konkurencji. Proces ten nie jest zakończony.

Znaczącymi przykładami odstępstw od wymagań unijnych jest krajowa legislacja dotycząca zwolnień celnych, istnienie stref wolnego handlu na obszarze Turcji oraz sklepów wolnocłowych.

W procesie dostosowywania do wspólnotowej polityki handlowej Turcja podpisała szereg umów o wolnym handlu m.in. z państwami EFTA, Bośnią i Hercegowiną, Chorwacją, Egiptem, Izraelem, Albanią, Syrią, Marokiem, Autonomią Palestyńską i jest zobowiązana do zawierania preferencyjnych umów handlowych i gospodarczych z państwami trzecimi i ugrupowaniami, których stroną jest UE.

#turcja #unia #uniaeuropejska #turcjaeu #eu #ue #akcesja #procesakcesyjny #ustawodastwo #bariery #cło #procedura #handel #import #eksport #uniacela #uniagospodarcza #firma #spółka #kontrahent #partnerturecki #kontrahentturecki #relacje #wymianahandlowa