Chronologia wydarzeń
Kiedy próby reform, podjęte w okresie Tanzimatu (1839-1876), nie wystarczyły, aby zapobiec powolnemu upadkowi potęgi Imperium Osmańskiego, pomysły przejścia do porządku monarchii konstytucyjnej zaczęły nabierać mocy. Ahmet Mithat Pasza, który jest postrzegany jako przywódca i jeden z czołowych działaczy organizacji Genç Osmanlılar (Jön Türkler), po otrzymaniu nominacji do Meclis-i Vükela działał na rzecz ustanowienia nowego ustroju monarchii konstytucyjnej.
30 maja 1876 roku Sułtan Abdülaziz zostaje pozbawiony władzy na podstawie decyzji Heyet-i Vükela, tron obejmuje Murata V. Ahmet Mithat Pasza przygotowuje projekt projektu pierwszej konstytucji Imperium Osmańskiego, który nie zostaje zaakceptowany przez sułtana Murata V. Decyzją Heyet-i Vükela (rada ministrów działająca przy sułtanie) stwierdzono, że stan zdrowia psychicznego Murata V pogorszył się i sułtan powinien zostać zdetronizowany. Abdülhamit (kolejna osoba w kolejce do objęcia tronu, brat Murata V) zgadza się na objęcie tronu w przypadku, gdy zostanie wystawione zaświadczenie lekarskie stwierdzające, że Murat V nie może wykonywać swoich obowiązków ze względu na stan zdrowia psychicznego. Po otrzymaniu raportu na temat zdrowia psychicznego Murata V., Abdülhamit wstępuje na tron.
Prace legislacyjne nad Kanun-u Esasi
Wysiłki i decyzje Ahmeta Mithata Paszy jako Przewodniczącego Şuray-ı Devlet, a później Wielkiego Wezyra (Sadrazam) doprowadzają do ogłoszenia pierwszej konstytucji w historii Imperium Osmańskiego, Kanun-u Esasi.
W wyniku buntów na Bałkanach w Stambule odbyła się Konferencja Konstantypolitańska (Tersane Konferansı) z inicjatywy Anglii, która nie chciała, aby Rosja wzmocniła się na Bałkanach, a sześć tygodniu później, 23 grudnia 1876 r. proklamowano Kanun-u Esasi. W pracach komisji przygotowującej projekt konstytucji (Meclis-i Mahsusa), oprócz projektu przygotowanego przez Mithata Paszy, wykorzystano także konstytucje belgijską, polską i pruską. Kanun-u Esasi została przyjęta w formie edyktu stulana, czyli jednostronnego oświadczenia woli.
Zarys i kształt monarchii konstytucyjnej
1. Teokratyczna Monarchia Konstytucyjna: sułtanat jest przekazywany do najstarszego potomka w linii osmańskiej; sułtan jest jednocześnie islamskim przywódcą Wielkiego Kalifatu.
2. Język turecki oficjalnym językiem Imperium Osmańskiego (wymóg znajomości język tureckiego dla kandydatów na urzędników państwowych).
3. Islam oficjalną religią Imperium Osmańskiego.
4. Dwuizbowa władza ustawodawcza (Meclis-i Umumi): Heyet-i Âyân ve Heyet-i Mebusan. System monarchii parlamentarnej.
5. Dwuizbowa władza wykonawcza: Sułtan i Heyet-i Vükela. W skład Heyet-i Vükela wchodzili: Wielki Wezyr, Sheikh-ul Islam i inni deputowani bezpośrednio wyznaczeni przez sułtana. Heyet-i Vükela zbierał się pod przewodnictwem Wielkiego Wezyra i mogł podejmować niektóre decyzje tylko za zgodą sułtana. Heyet-i Vükela był politycznie odpowiedzialny przed sułtanem, a nie przed parlamentem.
6. Władza sądownicza:
a) Sądownictwo zostało uregulowane w rozdziale „Mehakim”,
b) Władza sądownicza została wyjęta spod całkowitego wpływu sułtana,
c) Nadanie rangi konstytucyjnej dotychczasowym organom sądowniczym, tj. Divan-ı Ali, Şura-yı Devlet, Mahkeme-i Temyiz i Mahkeme-i İstinaf,
d) Instytucja prokuratury, która jest elementem sądownictwa, jest wyraźnie zagwarantowana w Konstytucji,
e) Podstawowe zasady dotyczące niezawisłości sądownictwa zostały przyjęte zgodnie ze ówczesnymi normami europejskimi.
7. Gwarancja podstawowych praw osobistych, politycznych i ekonomicznych obywateli:
a) Ochrona życia
b) Wolność osobista
c) Wolność wyznania
d) Wolność zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej
e) Prawo do edukacji
f) Prawo do zastania urzędnikiem państwowym
g) Nietykalność mieszkania
h) Zakaz tortur
i) Zakaz konfiskaty majątku
j) Zakaz zesłania
k) Wolność prasy
l) Prawo petycji
m) Zasada równości
n) Określanie wysokości podatków na podstawie zdolności zarobkowej
o) Określenie podstaw podatkowania
Źródło: Prof. Dr. Abdurrahman Eren, Anayasa Hukuku Dersleri, Genel Esaslar - Türk Anayasa Hukuku, Seçkin, 3 Wydanie, Ankara 2021, str.182-194.
Comments