Bezwartościowość Weksli a Ważność Weksli Handlowych w Umowach o Dzieło w Kontekście Prawa Tureckiego

W tureckim prawie cywilnym kwestie związane z umowami o dzieło i ważnością weksli handlowych są często przedmiotem sporów prawnych, zwłaszcza w przypadku niewykonania dzieła, wadliwego wykonania lub niepełnej dostawy. W tego typu sporach strony często wnoszą powództwa o ustalenie nieważności zobowiązań, twierdząc, że weksle wydane w ramach umowy o dzieło są bez wartości. Pomimo że pojęcie "weksla bez wartości" nie jest zdefiniowane w tureckim ustawodawstwie, wykształciło się ono na przestrzeni lat poprzez orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz praktykę sądową. Weksel bez wartości powstaje wówczas, gdy wierzyciel weksla posiada go bez uzyskania rzeczywistego świadczenia lub z powodu niewykonania umowy. W niniejszym artykule omówione zostaną orzeczenia Sądu Najwyższego w kontekście weksli bez wartości oraz umów o dzieło.

Pojęcie weksla bez wartości

Pojęcie "weksla bez wartości" jest terminem wywodzącym się z praktyki sądowej i odnosi się do sytuacji, w której za wystawionym wekslem nie stoi ważny stosunek prawny, który zostałby unieważniony, zakończony lub nigdy nie zaistniał. Podstawowa wierzytelność związana z wystawieniem weksla może wygasnąć z różnych powodów, takich jak wykonanie zobowiązania, kompensacja, zwolnienie z długu, wady w dostarczonym towarze lub brak jego dostawy, w wyniku czego weksel staje się bez wartości. Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach uznaje bezwartościowość weksla w przypadku nieważności, wygaśnięcia lub braku istnienia podstawowego stosunku prawnego. Przykładem jest orzeczenie Izby Handlowej Sądu Najwyższego (11. Izba Handlowa) z dnia 10.02.1981 roku, w którym stwierdzono, że ze względu na nieważność stosunku prawnego, weksel związany z tym zobowiązaniem uznaje się za bezwartościowy. W tym przypadku uznano weksel wystawiony w oparciu o nieważną ustną umowę sprzedaży nieruchomości za bezwartościowy.

W orzeczeniu Izby Handlowej Sądu Najwyższego z dnia 10.02.1981 r., sygnatura akt 1981/99, nr wyroku 1981/501, Sąd orzekł, że z powodu nieważności podstawowego stosunku prawnego brak powstania zobowiązania wynikającego z weksla czyni go bezwartościowym.

W podobnym orzeczeniu Izba Handlowa Sądu Najwyższego (11. Izba Handlowa) z dnia 11.12.1978 roku, sygnatura akt 1978/5166, nr wyroku 1978/5535, podkreśliła, że w sytuacji, gdy weksel został wydany jako zabezpieczenie świadczenia wzajemnego, konieczne jest ustalenie, czy świadczenie to zostało zrealizowane. Jeżeli okaże się, że świadczenie nie zostało wykonane, weksel pozostaje bez wartości.

Bezwartościowość weksli w orzecznictwie Sądu Najwyższego a umowy o dzieło

Bezwartościowość weksli w kontekście umów o dzieło pojawia się w sytuacjach, gdy wykonawca nie spełnia swojego zobowiązania, wykonuje dzieło wadliwie lub niekompletnie. W takich przypadkach weksel wystawiony na podstawie umowy o dzieło może zostać uznany za bezwartościowy, jeżeli dzieło nie zostało w pełni wykonane. Na ten temat istnieje wiele orzeczeń Sądu Najwyższego.

W jednym z nich, Izba Handlowa Sądu Najwyższego (15. Izba Handlowa) z dnia 25.01.2012 r., sygnatura akt 2011/4385, nr wyroku 2012/291, stwierdziła:

„Sprawa dotyczy powództwa o ustalenie nieważności zobowiązań wynikających z weksli wystawionych w ramach umowy o dzieło, z uwagi na niewykonanie dzieła, jego wadliwość i niekompletność. Powód wniósł o stwierdzenie nieważności weksli oraz o ich unieważnienie, powołując się na fakt, iż zobowiązania wynikające z weksli zostały zaciągnięte na podstawie umowy dotyczącej budowy szklarni, która nie została ukończona ani przekazana. W związku z tym, zgodnie z opinią biegłego, należy ustalić, czy weksle są bezwartościowe, co uzasadnia unieważnienie ich w stosunku do powoda oraz M.K.”

Podobnie, w orzeczeniu Izby Handlowej Sądu Najwyższego (19. Izba Handlowa) z dnia 16.02.2012 r., sygnatura akt 2011/9778, nr wyroku 2012/2319, Sąd stwierdził, że roszczenie powoda o unieważnienie weksli złożonych w związku z wadliwymi urządzeniami chłodniczymi zostało oddalone z uwagi na fakt, iż wada towaru nie została zgłoszona w ustawowym terminie, co wykluczało roszczenia powoda z tytułu wadliwości towaru.

W innym przypadku Izba Handlowa Sądu Najwyższego (19. Izba Handlowa) z dnia 02.11.2015 r., sygnatura akt 2015/570, nr wyroku 2015/13803, orzekła, że weksel wystawiony na kwotę 6.200 TL w związku z dostawą paszy dla zwierząt był bez wartości, ponieważ dostarczona pasza miała obniżoną zawartość białka, co spowodowało zmniejszenie produkcji mleka, a w rezultacie poniesione przez powoda straty finansowe w wysokości 6.280 TL.

Ponadto, w innym orzeczeniu Izba Handlowa Sądu Najwyższego (19. Izba Handlowa) z dnia 12.12.2016 r., sygnatura akt 2016/8709, nr wyroku 2016/15664, Sąd orzekł: „Powód przekazał sporne weksle w ramach zaliczki na dostawę towarów, jednakże dostawa nie została zrealizowana, w związku z czym weksle te uznano za bezwartościowe”.

Koncepcja częściowej bezwartościowości

Częściowa bezwartościowość jest istotnym pojęciem w prawie wekslowym i odnosi się do sytuacji, gdy weksel, zamiast być całkowicie bez wartości, staje się częściowo nieważny. Dotyczy to przypadków, gdy podstawowy stosunek prawny ulega częściowemu naruszeniu lub niewykonaniu, w wyniku czego tylko część sumy weksla traci swoją ważność. Tego rodzaju sytuacje są częste w praktyce handlowej, gdzie niektóre świadczenia nie zostają wykonane zgodnie z umową. W takich przypadkach, uznaje się, że tylko część zobowiązania wynikającego z weksla jest nieważna, co określa się jako częściową bezwartościowość.

W kontekście częściowej bezwartościowości, należy również przywołać orzecznictwo Sądu Najwyższego, które podkreśla, że takie sytuacje mogą mieć miejsce, gdy częściowe wykonanie umowy jest niewystarczające do zaspokojenia wszystkich zobowiązań wynikających z weksla. W takiej sytuacji sądy mogą uznać weksel za częściowo bezwartościowy, proporcjonalnie do stopnia naruszenia lub niewykonania umowy.

Na przykład w orzeczeniu Izby Handlowej Sądu Najwyższego z dnia 20.03.2019 r., sygnatura akt 2018/1045, nr wyroku 2019/3427, Sąd uznał, że:

„W związku z tym, iż pozwany wykonał część swojego zobowiązania dotyczącego dostawy sprzętu technologicznego, ale nie zrealizował całości umowy, wartość weksla należy pomniejszyć proporcjonalnie do niezrealizowanego zobowiązania, co czyni weksel częściowo bezwartościowym”.

Tym samym, Sąd uwzględnił wniosek powoda o zmniejszenie wartości weksla do kwoty odpowiadającej części dostawy, która została rzeczywiście zrealizowana.

Podobne stanowisko zajęto w orzeczeniu Izby Handlowej Sądu Najwyższego z dnia 15.09.2017 r., sygnatura akt 2017/7986, nr wyroku 2017/10425, gdzie Sąd stwierdził:

„Częściowa realizacja umowy o wykonanie usługi w zakresie transportu towarów nie zwalnia stron z odpowiedzialności za pozostałą część niewykonanych zobowiązań. W przypadku, gdy wykonawca usługi transportowej dostarczył tylko część towarów, weksel wystawiony na pełną kwotę wynagrodzenia za usługę jest częściowo bezwartościowy, a powód ma prawo do proporcjonalnego zmniejszenia swojego zobowiązania wekslowego”.

Ochrona nabywcy weksla a bezwartościowość

W tureckim prawie wekslowym istnieje szczególna ochrona dla nabywców weksli, zwłaszcza gdy nabywca działa w dobrej wierze i nie ma wiedzy o wadach w podstawowym stosunku prawnym. Zasada ochrony nabywców weksli w dobrej wierze wynika z fundamentalnej zasady pewności obrotu gospodarczego. Nabywca weksla, który nie był stroną pierwotnej umowy i nie wiedział o naruszeniu lub niewykonaniu umowy, jest chroniony i nie można wobec niego podnosić zarzutów dotyczących bezwartościowości weksla. Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał tę zasadę w swoich orzeczeniach.

Na przykład w orzeczeniu Izby Handlowej Sądu Najwyższego z dnia 22.06.2020 r., sygnatura akt 2020/1451, nr wyroku 2020/3772, Sąd stwierdził:

„Pomimo, że podstawowy stosunek prawny między stronami pierwotnej umowy uległ rozwiązaniu z powodu niewykonania zobowiązania, nabywca weksla, który działał w dobrej wierze i nie był świadomy naruszeń umowy, jest chroniony przed zarzutami bezwartościowości weksla”.

Podobnie, w orzeczeniu Izby Handlowej Sądu Najwyższego z dnia 05.11.2018 r., sygnatura akt 2018/629, nr wyroku 2018/2104, Sąd uznał, że:

„Nabywca weksla, który działał w dobrej wierze i nabył go za odpowiednią cenę, nie może być obciążony zarzutem bezwartościowości weksla, nawet jeśli weksel ten był wydany w związku z niewykonaną umową”.

Wnioski

Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Turcji w zakresie bezwartościowości weksli oraz ich związków z umowami o dzieło stanowi ważny punkt odniesienia w sporach prawnych dotyczących tego zagadnienia. Bezwartościowość weksla pojawia się wtedy, gdy podstawowy stosunek prawny związany z wystawieniem weksla zostaje naruszony, niewykonany lub nie istnieje. Ponadto, w kontekście częściowej bezwartościowości, sądy mogą proporcjonalnie zmniejszać wartość zobowiązań wynikających z weksla w przypadku częściowego wykonania umowy. Z drugiej strony, nabywcy weksli działający w dobrej wierze są chronieni przed zarzutami bezwartościowości, co ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego.

W praktyce handlowej strony powinny zwracać szczególną uwagę na formę i treść umów o dzieło oraz na warunki wystawiania i realizacji weksli, aby uniknąć sporów dotyczących ich ważności i ewentualnej bezwartościowości.

#Orzecznictwo #BezwartościowośćWeksla #Weksel #PrawoHandlowe #PrawoCywilne #SądNajwyższy #UmowyODzieło #OchronaNabywcyWeksla #PrawoTurcji #PrawoTureckie #PrawnikTurcja #PrawoBiznesowe #PoloniaWTurcji #BiznesWTurcji #Turcja #PolskaTurcja #ZabezpieczenieWekslem #ObrótGospodarczy