ZAKAZ PRZEJĘCIA WŁASNOŚCI PRZEZ WIERZYCIELA (ZAKAZ LEX COMMISSORIA)
A. WSTĘP
1. Pojęcie Lex Commissoria i Jego Znaczenie
Lex commissoria to zakaz o korzeniach w prawie rzymskim, który jest szczegółowo omówiony w prawie tureckim i utrzymuje swoją aktualność do dnia dzisiejszego. Prawnie rzecz biorąc, zakaz lex commissoria oznacza zakaz zawierania umów, które przewidują, że w przypadku niewywiązania się z obowiązku, własność rzeczy lub rzeczy będących przedmiotem zastawu przechodzi bezpośrednio na wierzyciela. Termin „lex” pochodzi od łacińskiego słowa „committit”, które oznacza „zobowiązać”, a w połączeniu z „commissoria” oznacza „przydzielony” lub „związany”. Dlatego „Lex Commissoria” można krótko określić jako „zapis umowy”.
2. Co to Jest Zakaz Lex Commissoria?
Zakaz lex commissoria, znany również jako „zakaz przejęcia przedmiotu zastawu przez wierzyciela”, jest uregulowany w tureckim Kodeksie Cywilnym w artykule 873, który stanowi: „Postanowienie umowy, zgodnie z którym własność nieruchomości zastawionej przechodzi na wierzyciela w przypadku niewypłacenia długu, jest nieważne.” W artykule 949 tego samego kodeksu znajduje się podobne postanowienie dotyczące ruchomości. Zakaz lex commissoria ma swoje korzenie w prawie rzymskim, a umowy dotyczące tego zakazu zazwyczaj przewidują, że w przypadku niewywiązania się z obowiązku, własność rzeczy będącej przedmiotem zastawu przechodzi na wierzyciela.
Orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczące tej kwestii wskazują, że postanowienia umowy przewidujące przejście własności papierów wartościowych na wierzyciela w przypadku niewywiązania się z obowiązku są uznawane za nieważne na podstawie zakazu lex commissoria. Przykładem jest wyrok 11. Wydziału Cywilnego Sądu Najwyższego z dnia 29.11.2011 (E. 2001/7126, K. 2011/9409):
Biorąc pod uwagę, że czynność zastawu została zatwierdzona przez zarząd spółki, należy uznać, że zastaw został dokonany na rzecz spółki. Jednak postanowienie w umowie zastawnej, zgodnie z którym, w przypadku niewykonania zobowiązań eksportowych, własność papierów wartościowych zastawionych przejdzie na wierzyciela, jest sprzeczne z zakazem lex commissoria i jest nieważne.
3. Cel Zakazu
Zakaz lex commissoria ma na celu ochronę dłużnika przed nadmiernym wykorzystaniem i wyzyskiem w związku z koniecznością spłaty długu. Innymi słowy, jest to zasada mająca na celu zapobieganie bezprawnym korzyściom i interesom wierzyciela.
Zakaz lex commissoria ma na celu zapobieganie przejęciu przez wierzyciela wartości przedmiotu zastawu przewyższającej wysokość długu. W ten sposób zapobiega się wykorzystywaniu dłużnika w trudnej sytuacji finansowej oraz zapobiega się uzyskaniu przez wierzyciela więcej niż wynosi jego roszczenie. Umowy sprzeczne z tym zakazem są w naszym prawie uznawane za nieważne.
Cel zakazu lex commissoria został określony w wyroku 14. Wydziału Cywilnego Sądu Najwyższego (E. 2011/8337, K. 2011/10611) z dnia 21.09.2011:
Jak wiadomo, zgodnie z artykułem 873 Kodeksu Cywilnego, wszelkie umowy przyznające wierzycielowi prawo do przejęcia nieruchomości w przypadku niewywiązania się z długu są nieważne. Zasada ta ma na celu zapobieganie sytuacji, w której wierzyciel mógłby uzyskać nieruchomość na podstawie niewykonania zobowiązań przez dłużnika. Ta zasada pochodzi z prawa rzymskiego i znana jest jako zakaz lex commissoria. Celem jest zapobieganie oszukańczemu przejęciu nieruchomości przez wierzyciela, gdy dłużnik nie spłaci długu.
4. Warunki Stosowania Zakazu i Jego Funkcja
Aby umowa lub zapis w umowie mogły być oceniane w ramach zakazu lex commissoria, muszą być spełnione trzy podstawowe warunki:
i. Istnienie zapisu lub umowy, zgodnie z którą własność przedmiotu zastawu przechodzi na wierzyciela,
ii. Umowa została zawarta przed wymagalnością długu,
iii. Umowa została zawarta w celu zabezpieczenia praw wierzyciela.B. ZAKAZ LEX COMMISSORIA
1. Uregulowanie w Kodeksie Cywilnym
Zgodnie z artykułem 873/1 Kodeksu Cywilnego, wierzyciel, w przypadku niewypłacenia długu, ma prawo do zaspokojenia się z ceny sprzedaży nieruchomości zastawionej, a zgodnie z artykułem 873/2, postanowienie umowy, zgodnie z którym własność nieruchomości zastawionej przechodzi na wierzyciela w przypadku niewypłacenia długu, jest nieważne.
To uregulowanie stanowi wyraźne odniesienie do zakazu lex commissoria. Artykuł 949 tego samego kodeksu przewiduje, że w przypadku niewypłacenia długu, postanowienie umowy przewidujące przejście własności ruchomości na wierzyciela jest nieważne. W ten sposób zakaz lex commissoria jest również stosowany do zastawu ruchomości.
Dodatkowo, zgodnie z artykułem 954/2 Kodeksu Cywilnego, przepisy dotyczące zastawu ruchomości stosuje się również do zastawu wierzytelności. W przypadku niewypłacenia długu, umowy lex commissoria, które przewidują przekazanie własności rzeczy zastawionej wierzycielowi, będą nieważne. Zgodnie z artykułem 965, zaspokojenie roszczenia z zastawu wierzytelności odbywa się w drodze przymusowej egzekucji. Artykuł 966 przewiduje, że w przypadku sprzedaży zastawu, nadwyżka ponad wysokość długu zostanie zwrócona dłużnikowi. W ten sposób realizowany jest cel zakazu lex commissoria, czyli zwrot nadwyżki ponad wysokość roszczenia.
2. Uregulowanie w Kodeksie Handlowym
W przepisach poprzedniego Kodeksu Handlowego (6762) znajdował się artykuł 919, który stanowił: „Przed wymagalnością długu, właściciel nie może przekazać wierzycielowi prawa do zaspokojenia długu przez przeniesienie własności statku lub jego sprzedaż w sposób inny niż egzekucja przymusowa”. Przepis ten zawierał wyraźny zakaz lex commissoria, jednak nie został uwzględniony w nowym Kodeksie Handlowym (6102).
Artykuł 1014 nowego Kodeksu Handlowego przewiduje, że zastaw statku pozwala wierzycielowi na zaspokojenie się z ceny statku. Zastaw statku umożliwia wierzycielowi jedynie dochodzenie roszczeń z wartości statku i z jego ceny sprzedaży. Dlatego umowy przewidujące przejście własności statku na wierzyciela w przypadku niewypłacenia długu będą nieważne na podstawie artykułu 873/2 Kodeksu Cywilnego.
3. Zakres Stosowania Zakazu
Zakaz lex commissoria ma zastosowanie do większości umów zabezpieczających. Chociaż w naszym prawie występują papiery wartościowe i obligacje, nie są one praktykowane. Podobnie, obciążenie nieruchomości również zostało przejęte z prawa szwajcarskiego, ale nie jest stosowane w praktyce. Stosowanie zakazu lex commissoria do zastawu ruchomości i nieruchomości budzi wiele kontrowersji. Przepisy zakazu lex commissoria znajdują również zastosowanie w odniesieniu do innych zabezpieczeń, takich jak zastaw wierzytelności.
4. Umowy Inaczej Zakładające Przejęcie Przez Wierzyciela
Zakaz lex commissoria wprowadza zasadę, zgodnie z którą umowy przyznające wierzycielowi prawo do przejęcia własności zastawionej rzeczy w przypadku niewypłacenia długu są nieważne. Transakcje oparte na zaufaniu, w ramach których dłużnik lub osoba trzecia przekazuje własność rzeczy zastawionej wierzycielowi, są dozwolone, pod warunkiem że nie są sprzeczne z ustawą. Należy jednak pamiętać, że transakcje te muszą być przeprowadzone zgodnie z ustawą i nie mogą być dokonane z zamiarem wprowadzenia w błąd.
5. Specjalne Umowy Dotyczące Zastawu i Ich Związek z Zakazem Lex Commissoria
Zakaz lex commissoria wprowadza zasadę, zgodnie z którą wierzyciel nie może przejąć własności zastawionej rzeczy, a jedynie dochodzić zaspokojenia z jej wartości. Umowy przewidujące inne rozwiązania są sprzeczne z tym zakazem. W związku z tym, umowy dotyczące zastawu, które przewidują przekazanie własności rzeczy zastawionej na wierzyciela, będą nieważne. Jednak w przypadku sprzedaży zastawu, nadwyżka ponad wartość długu musi być zwrócona dłużnikowi.
C. UMOWY ZASTAWU I LEX COMMISSORIA
1. Ustanowienie Zastawu
Zastaw, zgodnie z tureckim Kodeksem Cywilnym, jest zabezpieczeniem rzeczowym i jest ustanawiany poprzez rejestrację w księdze wieczystej dla nieruchomości. Prawo zastawu, ustanowione poprzez rejestrację w księdze wieczystej, ma charakter publiczny i jest skuteczne wobec osób trzecich.
2. Umowa
Umowa zastawu musi być zawarta w formie pisemnej. Oprócz rejestracji w księdze wieczystej, dla ustanowienia zastawu konieczne jest posiadanie odpowiednich podstaw prawnych. Umowa zastawu musi zawierać dane dotyczące wierzyciela, dłużnika, przedmiotu zastawu oraz zabezpieczonego roszczenia.
3. Zastaw Nieruchomości Właściciela
Ustanowienie zastawu na nieruchomości wymaga, aby właściciel nieruchomości miał zdolność do dokonania takiej czynności i miał prawo do dysponowania nieruchomością. W przypadku, gdy właściciel nie ma zdolności do dysponowania nieruchomością, ustanowienie zastawu jest nieważne.
Podsumowanie
Zakaz lex commissoria to prawna zasada, mająca na celu ochronę dłużnika przed nadmiernym wykorzystaniem przez wierzyciela w kontekście zastawu. Zakaz ten, uregulowany w tureckim Kodeksie Cywilnym, zabrania umów, które przewidują przejście własności rzeczy zastawionej na wierzyciela w przypadku niewypłacenia długu. W rezultacie, umowy zawierające takie postanowienia są nieważne, a wierzyciel może dochodzić zaspokojenia jedynie z wartości przedmiotu zastawu, nie zaś z jego własności.
Zakaz lex commissoria ma na celu zapobieganie nadmiernemu wykorzystywaniu dłużnika i zapewnienie, że wierzyciel nie uzyska więcej niż wynosi jego roszczenie. W praktyce, umowy dotyczące zastawu muszą być zgodne z tym zakazem, a wszelkie postanowienia sprzeczne z nim są nieważne. Przepisy te mają szerokie zastosowanie, obejmując zarówno zastaw nieruchomości, jak i ruchomości oraz wierzytelności. W kontekście specjalnych umów dotyczących zastawu, zakaz lex commissoria zapewnia, że wierzyciel nie może przejąć własności zastawionej rzeczy, lecz może dochodzić zaspokojenia z jej wartości.
W praktyce, ustanowienie zastawu wymaga spełnienia określonych warunków, w tym formy pisemnej umowy oraz rejestracji w księdze wieczystej dla nieruchomości. W przypadku, gdy właściciel nieruchomości nie ma zdolności do jej dysponowania, zastaw taki będzie nieważny. Zakaz lex commissoria odgrywa kluczową rolę w ochronie interesów dłużników i zapewnieniu sprawiedliwości w procesie zabezpieczania roszczeń.
Comments